“Weet je bij welke groep werknemers het ziekteverzuim in deze tijd het hoogst ligt, binnen de organisatie waar ik vandaag was?”, vroeg mijn vrouw mij onlangs toen we het over de maatschappelijke effecten van stress door het Covid-19 virus hadden.
Het antwoord verbaasde mij. Over welke groep het gaat laat ik je nog even in het ongewisse, het antwoord kan ook jou verbazen.
Het is een gegeven dat ‘stress’ een begrip is dat niet meer weg te denken is uit onze maatschappij. De afgelopen weken werd ik me er langs verschillende kanalen weer extra van bewust.
Zo kwam ik de aanvaardingsrede van Prof. Dr. Marianne van Woerkom (hoogleraar Positieve Organisatie Psychologie aan de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences) tegen, waarin zij verwijst naar cijfers van een onderzoek door TNO en het CBS uit 2019. Dit onderzoek laat onder andere het volgende zien:
- 35% van de werknemers geeft werkdruk of werkstress op als reden voor verzuim
- 1,3 miljoen werknemers in Nederland hebben last van burn-out klachten
- Werknemers verzuimen 11 miljoen dagen met werkstress als reden voor verzuim
- De verzuimkosten voor werkgevers bedroegen € 2,8 miljard wegens werkstress
Een ander kanaal was een krantenartikel van 14 oktober j.l in het Algemeen Dagblad.
In dit artikel wordt aangegeven dat uit CNV-onderzoek blijkt dat 29 procent van de werkenden meer werkstress ervaart dan voor de corona-uitbraak. Ondervraagden geven aan dat het verzuim op het werk toeneemt. Werk wordt met minder plezier gedaan (39%) en de sfeer op het werk wordt grimmiger (21%).
De term stress wordt meestal gebruikt om te verwijzen naar situaties, prikkels en omstandigheden die aanleiding kunnen geven tot stressreacties. En het wordt ook gebruikt als synoniem voor gevoelens van spanning. Daarnaast is er nog de formele definitie van stress, die verwijst naar de disbalans die iemand in zijn omgeving ervaart; wat iemand te dragen heeft is meer dan wat de persoon aankan.
Als we het over stress hebben is het dus beter om enig onderscheid aan te brengen. Er zijn spanning gevende factoren, zowel intern als extern, die we stressoren noemen. Deze stressoren leiden tot stress. Stress levert stressreacties op.
Dat onderscheid is ook nodig in het benaderen van Grafiek 2, de Stressperceptie.
Deze grafiek geeft niet aan dat iemand onder stress staat, maar geeft aan hoe men reageert op stressvolle gebeurtenissen, momenten en tijden.
Stress is niet altijd een slechte zaak. Er bestaan namelijk twee vormen van stress. Dr. Lazarus en Dr. Selye suggereerden dat er een verschil is tussen eustress, wat een term is voor positieve stress, en distress, wat verwijst naar negatieve stress.
Negatieve stressreacties zijn simpelweg onze reacties op veranderingen die belastende eisen stellen. In het dagelijks leven gebruiken we vaak de term “stress” om negatieve situaties te beschrijven. Dit leidt ertoe dat veel mensen geloven dat alle stress slecht voor je is, wat niet waar is. In dit artikel benader ik de negatieve stress.
Eustress, de positieve vorm van stress, heeft te maken met kansen om persoonlijk te kunnen groeien en sterker te worden in wie je bent of waar je al goed in bent. Ook heeft het te maken met meer weerbaar zijn in de zin van voor je zelf opkomen.
Negatieve stress kan zich manifesteren op de volgende vijf niveaus:
- het somatische, fysiologische niveau (hartslag, bloeddruk, stresshormonen);
- het emotionele niveau (het ervaren van gevoelens als frustratie, depressie, hulpeloosheid, angst, etc);
- het cognitieve niveau (denken, concentratie, geheugen);
- het gedragsniveau (arbeidsverzuim, drinken, roken, agressie, etc) en
- het sociale niveau (verminderde belangstelling voor de omgeving, conflicten thuis/op het werk).
Aangezien er geen gouden standaard is waarmee ondubbelzinnig kan worden vastgesteld of er bij iemand sprake is van stress, zal op een juiste manier aandacht moeten worden besteed aan alle niveaus, met aanvullende vragen naar de algemene psychosociale omstandigheden, waarin iemand verkeert (Prof. Dr. A.J.J.M. Vingerhoets, 2000).
Zoals eerder aangegeven bij de definitie van stress, ontstaat stress door een disbalans die een persoon ervaart in zijn omgeving.
Als we er vanuit DISC naar kijken zie je dat stress vaak ontstaat wanneer er gedurende een te lange tijd een grote discrepantie (of disbalans) is tussen Grafiek 3 (Zelfperceptie) en Grafiek 1 (Publieke perceptie). Vanuit Grafiek 3 heb je bepaalde behoeften, capaciteiten en talenten. Grafiek 1 laat zien hoe die behoeften, capaciteiten en talenten vervulling vinden in je omgeving. Dit staat los van de groeiperiode die iemand kan doormaken.
Ook als Grafiek 1 verschilt van Grafiek 2 dwingen de omgevingseisen gedrag af dat niet in overeenstemming is met de oude reactiepatronen. In zo’n situatie zal een persoon gedrag aanpassen om aan de omgevingseisen te kunnen voldoen. Dit veroorzaakt in veel gevallen stress.
Als er tussen de Grafieken 1 en 3 of 1 en 2 voor langere tijd een disbalans bestaat zal iemand gedrag uit Grafiek 2 (de Stressgrafiek) laten zien.
Een ander item waar we naar kunnen kijken zijn de angsten bij de DISC-stijlen (o.a. verlies van controle (D), afwijzing (I), verlies van zekerheid (S) en kritiek krijgen(C)). Daaruit kunnen we afleiden wat stressoren voor de stijlen kunnen zijn. Geef een C bijv. veel kritiek en er zal op een gegeven moment stress ervaren worden.
Een stap verder gaan we als we ook vanuit de 3D-Anlayse intensiteit van de denkstijlen en drijfveren gaan bekijken. Welke reacties roept het bij iemand met de drijfveer ‘Persoonlijke vrijheid’ op als deze persoon zich beknot en beperkt voelt in zijn mogelijkheden? Of wat wordt er getriggerd bij iemand met de denkstijl ‘Theoreticus’ op het moment dat diegene geen ruimte krijgt om nieuwe en creatieve ideeën te bedenken?
Waarschuwingssignalen bij de DISC-stijlen onder stress
Hoewel de DISC-analyse (en de Denkstijlen- en Drijfverenanalyse) geen pathologisch diagnostische instrumenten zijn kunnen we er dus wel waarschuwingssignalen uit aflezen.
Iedere stijl zal op zijn eigen manier reageren onder stress. De uitkomst in de DISC-grafieken helpt ons om te zien welke reacties en signalen passen bij de stijlen.
Als we vanuit de DISC-grafieken nu per stijl kijken naar het meest zichtbare gedeelte van de gedrag- en communicatievoorkeuren zoals het DISC model dat meet, dan zien we het volgende:
De D-stijl wordt minder diplomatiek om zo meer grip te krijgen op situaties of mensen. Deze stijl zal eerder boosheid, frustratie en opstandigheid tonen. Iemand met een D-stijl kan onder stress directiever worden over resultaten.
De I-stijl gaat zaken nog meer voor zich uitschuiven en nog meer proberen om anderen te overtuigen. Stress bij de I-stijl kan leiden tot lager zelfvertrouwen. Iemand met de I-stijl kan onder stress toegeeflijker worden en zaken gaan toezeggen die hij of zij vervolgens weer waar moet gaan maken.
De S-stijl gaat zich sterk emotioneel naar binnen richten en gaat zich terugtrekken, wordt passiever. Iemand met de S-stijl kan onder stress niet meer in staat zijn om verantwoordelijkheid op te pakken. Ze gaan te veel compromissen aan en verliezen enthousiasme.
De C-stijl voelt zich verlamd in het nemen van een goed besluit. Iemand met de C-stijl kan onder stress terughoudend worden in het geven of tonen van affectie. Wordt humeurig en heeft een negatieve self-talk of drukt zich negatief uit over anderen.
Hoe kunnen de DISC-stijlen zelf stress beheersen?
Als we bovenstaand gedrag zien bij personen, kan het dus zomaar zijn dat iemand te veel stress ervaart. Voorkomen is natuurlijk altijd beter dan genezen. Daarom kijken we ook naar een aantal handreikingen per stijl die kunnen helpen om te voorkomen dat iemand gestrest raakt.
De D-stijl doet er goed aan tijdig een time-out te nemen om een stap terug te doen en de prioriteiten te kunnen evalueren. Eerst kijken vanuit rust naar het grotere plaatje alvorens verder te gaan.
De I-stijl doet er goed aan zich bewust te worden van het probleem en zich erop te focussen. Het helpt om zich verantwoordelijk te voelen voor het probleem en zich borg te stellen voor de oplossing. Tijdig, goed voorbereid en met een juiste planning te werk gaan.
De S-stijl doet er goed aan zaken sneller af te gaan handelen, en gevoelens en overwegingen die van binnen spelen eerder te delen. Het nemen van een besluit kan al helpen om stress te beheersen.
De C-stijl doet er goed aan om te leren de beschikbare ‘beperkte’ informatie te gebruiken om een beslissing te nemen. De lat lager te leggen voor zichzelf en de omgeving kan helpen. Soms helpt het al om zaken te relativeren.
Waar Van Woerkom al jaren met vele anderen in binnen- en buitenland onderzoek doet naar de sterke punten benadering en de invloed op het welbevinden, ben ik ervan overtuigd dat de DISC, Denkstijlen en Drijfveren Analyses een goede bijdrage kunnen leveren in het terugdringen van ziekteverzuim door stressvermindering en het bevorderen van het welbevinden.
In een eerder stadium de bewustwording stimuleren over eigen gedrag, voorkeuren, behoeften, etc. kan helpen om beter om te gaan met stressoren en stressreacties en tijdig te zoeken naar verandering om langdurige stress te voorkomen.
Zo ook bij de groep werknemers uit het begin van dit artikel. Het gaat bij deze betreffende organisatie om de ‘singles’. Wat er met name bij hen speelt in deze tijd is onzekerheid over toekomst, verlies van controle en eenzaamheid.
Het goed kunnen interpreteren van de verschillende grafieken is hierbij zeker een groot voordeel en zal je een hoger rendement opleveren in het terugdringen van ziekteverzuim door stress.
Stephan van de Velde
